Dijeta ne mjeksin e Profetit Muhamed

“Gj�ja s� cil�s i frik�sohem m� shum� p�r umetin tim �sht� ngr�nia e tep�rt, gjumi i tep�rt, dembelizmi dhe mungesa e besimit t� thell�.” Hadith “Ha pak, fli pak, fol pak. Kjo �sht� rruga drejt jet�s shpirt�rore” – proverb K�rkesa p�r nj� mjek�si ndryshe Nj� her� pyeta nj� mikun tim amerikan i cili sapo ishte diplomuar si mjek se ku shkonte p�r t’u vizituar kur ishte s�mur�. P�rgjigja ishte e habitshme, ai dhe disa koleg� t� tij shkonin tek nj� mjek popullor. Kjo m� kujtoi mjekun tim t� familjes i cili nuk besonte tek mjek�sia moderne dhe ila�et industriale. Ai gjithmon� m� thoshte: “Merre djalin n� sht�pi dhe sigurohu q� t� ushqehet mir�”. Preferenca p�r nj� mjek popullor mbi mjekun profesionist vinte si pasoj� e pak�naq�sis� s� tij ndaj literatur�s mjek�sore q� kishte m�suar gjat� viteve t� studimit, si� m�sova m� von�. Ai ndjehej sikur i kishin m�suar vet�m parime t� cilat sipas mendimit t� tij “b�nin m� shum� d�m se dobi”. Ai besonte se ishte trajnuar t� “mjekonte simptomat duke p�rdorur kimikate” dhe q� profesioni i tij nuk kishte t� b�nte fare me kujdesin ndaj personit. Ai m� tha se sa her� q� p�rfundonte turnin ndjehej sikur kishte mashtruar vetveten duke mos b�r� at� q� donte n� t� v�rtet�. Mendimi i k�tij mjeku mund t� duket jo normal dhe t� shikohet si i prapambetur nga mjek�t e tjer�, por pik�pamjet e tij ngren� ��shtje interesante t� r�nd�sishme p�r profesionist�t dhe pacient�t e interesuar. N� vendet per�ndimore ka nj� interes n� rritje t� mjek�sis� alternative dhe lindore q� p�rkon n� shum� aspekte me mjek�sin� islame, t� quajtur ndryshe edhe El Tibb el Nebevi, mjek�sia e Profetit (as.). Kjo mjek�si �sht� e bazuar kryesisht mbi Hadithet Profetike por p�rfshin edhe traditat arabe, greke dhe indiane t� mjek�sis� q� nuk jan� n� kund�rshtim me parimet islame. Himya, parandalimi me an� t� diet�s Mjek�sia moderne e praktikuar ka arritur n� p�rfundimin se dieta luan nj� rol ky� p�r t� pasur nj� trup t� sh�ndetsh�m dhe v�mendja e duhur kushtuar saj do t� zvog�loj� mund�sin� p�r s�mundje dhe trajtime mjek�sore n� t� ardhmen. R�nd�sia e diet�s �sht� nj� parim universal pothuajse n� t� gjitha kulturat dhe fet� bot�rore. N� �do koh� dhe vend nga Evropa deri n� Kin� mund t� gjesh k�shilla t� shkruara ose jo mbi diet�n. Profeti i Islamit, Muhamedi, paqja qoft� mbi t�, vendosi themelet e nj� diete t� sh�ndetshme t� cilat �uan n� zhvillime t� m�dha n� mjek�sin� arabe dhe islame. Ai porosit: “Stomaku �sht� depozita e organizmit dhe venat marrin ushqim nga ai. N�se ai �sht� i sh�ndetsh�m, venat i d�rgojn� organizmit ushqim t� past�r, n�se ai �sht� i s�mur�, venat i d�rgojn� organizmit helme.” Termi himya p�rdoret p�r t� shprehur diet�n dhe parandalimin me an� t� saj. Harithi, “Doktori i Arab�ve”, ka th�n�: “Himya �sht� burimi i �do sh�rimi dhe stomaku �sht� sht�pia e �do s�mundjeje.” P�r t� b�r� m� t� qart� se �far� t� kuptojm� me Himya do t� kujtojm� ngjarjen kur Profeti dhe kush�riri i tij Aliu ishin t� ftuar p�r t� ngr�n� n� sht�pin� e Ummu el Mandari. Muhamedi, paqja qoft� mbi T�, filloi t� hante dhe ndaloi duke i th�n� Aliut: “Ti sapo e ke marr� veten nga nj� s�mundje.” Ai i dha atij pak elb dhe chard dhe i tha: “Kjo �sht� m� e mir� p�r ty.” Himya ka tre funksione: 1) p�rdoret si kur�; 2) p�rdoret p�r t� mbajtur sh�ndet t� mir�; 3) p�rdoret s� bashku me kura t� tjera mjek�sore p�r t� ndihmuar sh�rimin Dieta dhe ekuilibri Kurat dietetike jepen n� p�rputhje me llojin e disekuilibrit ushqimor. Disa ushqime jan� konsideruar si “t� njoma” dhe disa t� tjer� si “t� thata”. Ata jan� e kund�rta e nj�ri tjetrit. Shembulli m� i bukur dhe m� i thjesht� gjendet n� k�shill�n e Profetit Muhamed: “Temperatura e lart� vjen nga zjarri, shuajeni at� me uj�.” Nj� shembull tjet�r �sht� f�rkimi i l�kur�s s� that� me vaj ulliri. Dikush mund t� thot� se k�to ide jan� logjik� e zakonshme dhe jo parime t� v�rteta mjek�sore. Sidoqoft�, duke nisur nga k�to shembuj “t� thjesht�” u vun� bazat e mjek�sis� Islame e cila u zhvillua m� tej n� mjek�sin� moderne. Al-tibb el-Nabawi pati ndikim t� madh mbi kirurg� dhe mjek� t� till� si Ibn Sina dhe al-Hazen. Duket se me p�rparimin e shpejt� t� shkenc�s, u harruan k�to baza t� thjeshta t� mjek�sis�. Nd�rsa sot gjendemi p�rs�ri p�rball� me iden� “e vjet�r” t� nj� diete t� ekuilibruar. Dieta normalisht p�rshkruhet si p�rzierje e tre ushqimeve, proteina, yndyrna dhe sheqerna. Pjes�t strukturore t� qelizave njer�zore jan� proteinat. Jan� ato q� i mbajn� qelizat n� form�n q� kan�. Ato jan� gjithashtu jetike p�r funksionimin e tyre. �do protein� �sht� e nd�rtuar nga nj� zinxhir hallkash m� t� vogla q� quhen aminoacide. Organizmi i njeriut ka nevoj� p�r 20 aminoacide p�r t� nd�rtuar proteinat q� i nevojiten. 14 nga k�to mund t� prodhohen vet� nga organizmi. Pjesa q� mbetet duhet t� merret me ushqimet. Akademia Amerikane e Shkenc�s rekomandon 0.8 gr proteina p�r kilogram pesh� trupore. Koncepti i ekuilibrit �sht� shum� i r�nd�sish�m. Deri koh�t e fundit �sht� pranuar nga t� gjith� se mishi i kuq �sht� nj� burim ideal p�r proteinat. Nj� studim britanik �sht� interpretuar sikur dieta vegjetariane e p�rmir�son sh�ndetin e njeriut. Arsyeja p�r k�t� �sht� se me marrjen e sasive t� m�dha t� mishit, merret gjithashtu edhe nj� sasi e madhe yndyr� e d�mshme shtazore. Kjo ishte kuptuar mir� q� nga koha e Sahab�ve te Profetit. Ai u tha atyre: “Mbreti i ushqimeve p�r t� gjith� njer�zit n� k�t� bot� dhe n� tjetr�n �sht� mishi.” (transmetuar nga Ibn Maxhe). Omeri gjithashtu i paralajm�roi: “B�ni kujdes me mishin sepse n� t� ka d�m ashtu si� ka d�m tek vera”. Nj� tjet�r Sahab ka th�n�: “Mos e b�ni stomakun tuaj nj� varrez� p�r kafsh�t q� hani.” Dieta e ekuilibruar �sht� jetike. Proteinat e “grad�s s� dyt�” t� gjetura tek drith�rat dhe legumet jan� po aq efektive kur kombinohen me ato t� grad�s s� par� t� gjetura tek mishi. Sipas ides� s� Ibn al Qayum, al – Tibb al-Nabawi edhe tashm� �sht� gjer�sisht e pranuar se mishi i kuq �sht� jetik por b�het m� pak i d�msh�m n�se konsumohet i shoq�ruar me perime. Lloji i dyt� i ushqimit jan� yndyrnat. Ato p�rb�hen nga acide yndyrore q� jan� molekula t� gjata karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni. Nga djegia e tyre prodhohet dyfishi i energjis� s� prodhuar nga proteinat apo sheqernat dhe gjithashtu jan� mbart�se t� vitaminave A, D, E dhe K. Yndyrnat jan� jetike p�r rritjen dhe rigjenerimin dhe po ashtu p�r izolimin dhe ruajtjen e temperature�s trupore. Ato sh�rbejn� si mb�shtetje p�r organet e brendshme. Gjenden disa lloje yndyrnash. Ato ndryshojn� nga shkalla e ngopjes s� tyre. Yndyrnat e ngopura prodhojn� sasi t� larta kolesteroli n� gjak. Kolesteroli �sht� nj� molekul� komplekse e cila �sht� thelb�sore n� nd�rtimin e murit qelizor, vitamin�s D, hormoneve, acideve t� t�mthit dhe qelizave nervore. M�l�ia jon� e prodhon kolesterolin vet� dhe nuk ka nevoj� ta marr� nga dieta. Prandaj, �do sasi e marr� nga jasht me diet�n �sht� e tep�rt dhe �on n� prishje t� ekuilibrit. Nivele t� larta t� kolesterolit jan� shoq�ruar me rrezik t� lart� p�r s�mundje t� zemr�s. Nj� m�nyr� e thjesht� p�r uljen e nivelit t� kolesterolit �sht� konsumimi i kufizuar i vez�s, mishit dhe m�l�is�. Sheqernat jan� lloji i tret� i ushqimeve. Ato jan� burim i r�nd�sish�m energjie, ndihmojn� n� kontrollin e shp�rb�rjes s� proteinave dhe mbrojn� nga toksinat. Sheqernat jan� dy llojesh. Monosaharidet jan� molekula t� thjeshta sheqerore, p�r shembull glukoza. Polisaharidet jan� molekula m� komplekse dhe shp�rb�hen n� dy ose m� shum� molekula t� thjeshta, p�r shembull niseshteja. Ato gjenden tek frutat, perimet dhe drith�rat. Polisaharidet k�rkojn� m� shum� koh� p�r tu tretur dhe jan� t� r�nd�sishme n� rastet e uris� s� zgjatur. P�r shembull, elbi ka qen� nj� ingredient jetik n� mjek�sin� Arabe n� koh�n e Profetit Muhamed edhe si pjes� e r�nd�sishme e diet�s s� tij dhe t� Sahab�ve. Tretja Nj� shtyll� e al-Tibia al-Nabawi thot� q� s�mundja ka lidhje me diet�n dhe tretjen. I D�rguari �i Allahut ka v�n� theksin mbi pozicionin si duhet t� ushqehemi. Ai vuri r�nd�si mbi higjen�n orale dhe aktivitetin fizik gjithashtu. Th�nia e m�sip�rme e Profetit p�r stomakun ka kuptimin e t� gjith� sistemit tret�s. Ne jemi urdh�ruar ta ruajm� trupin ton�. T� tregosh kujdes p�r diet�n dhe tretjen ushqimore do t� thot� t� kujdesesh p�r trupin dhe mendjen. Tretja fillon me goj�n dhe dh�mb�t. Ushqimi cop�tohet n� pjes� t� vogla nga dh�mb�t dhe l�ng�shtohet n�p�rmjet p�shtym�s e cila ndihmon g�lltitjen. Ky proces k�rkon disa minuta. Ky proces p�rmban rrezikun e kariesit t� dh�mb�ve nga nd�rveprimi i baktereve t� goj�s me sheqernat e ushqimit. P�r k�t� nga tradita Profetike jemi t� urdh�ruar t� p�rdorim miswakun pas ngr�nies ose para marrjes s� abdesit. P�rdorimi i miswakut pastron goj�n, k�naq Allahun dhe m�rzit shejtanin. N� al-Tibia al-Nabawi, higjena orale nuk ka vet�m r�nd�si sh�ndet�sore por �sht� edhe nj� pjes� e adhurimit. Profeti Muhamed, paqja qoft� mbi T�, ka th�n�: “Namazi me miswak �sht� m� i mir� se 70 namaze pa t�.” Ushqimi m� pas kalon n� stomak p�rmes ezofagut. Kthimi i acidit t� stomakut n� ezofag gjat� k�tij procesi mund t� shkaktoj� djegie. Sipas al-Tibb al-Nabawi, kjo mund t� parandalohet duke u ulur n� nj� pozicion t� rehatsh�m gjat� ngr�nies. Profeti ka th�n�: “Un� nuk ha kur jam shtrir�”, dhe “Un� ulem ashtu si� ulet nj� rob dhe ha ashtu si� ha nj� rob.” Ai ulej p�r t� ngr�n� n� tok� ose n� sof�r mb�shtetur mbi k�mb�t e tij t� mbledhura n� shenj� respekti ndaj Allahut dhe atyre me t� cil�t hante. Pasi ushqimi kalon stomakun shkon n� duoden ku �lirohet t�mthi i prodhuar n� m�l�i. Nj� nga problemet m� t� shpeshta k�tu jan� gur�t e t�mthit. Kjo mund t� parandalohet me nj� diet� me pak yndyr� shtazore. Nj� m�nyr� p�r t� pastruar stomakun �sht� agj�rimi. Ai e lejon at� t� “pushoj�” duke i l�n� koh� t� rigjenerohet. Roli i agj�rimit n� Islam �sht� i njohur tashm�. Detyra e �do muslimani p�r t� agj�ruar nj� muaj n� vit i jep atij p�rfitime trupore, mendore dhe shpirt�rore. Gjithashtu, k�shillohet q� nj� musliman t� agj�roj� tre dit�t e mesit t� �do muaji tjet�r t� vitit ose dit�n e H�n� dhe t� Enjte sipas tradit�s s� Profetit Muhamed. Ushqimi kalon rreth 4 or� n� stomak, 4 or� e gjysm� n� zorr�n e holl� dhe duoden dhe n� fund 12 or� n� zorr�n e trash�. N� zorr�n e trash� b�het kryesisht p�rthithja e ujit dhe ajo q� mbetet del jasht� me fe�et. Procesi p�rfundimtar q� �sht� eliminimi i mbeturinave �sht� po aq i r�nd�sish�m. Profeti ka k�shilluar t� ulemi gali� p�r t� shmangur kapsll�kun. Ai ka dh�n� shum� porosi p�r t� mbajtur past�r pjes�t intime duke p�rdorur ujin p�r tu pastruar dhe p�r t� mbajtur larg infeksionet. Kjo konsiderohet si pjes� e adhurimit dhe n�se nuk b�het me kujdesin e duhur adhurimi nuk konsiderohet i plot�suar.