Miresjellja

Mir�sjellja ka kuptimin q� t� tregosh but�si, �mb�lsi, fisnik�ri, edukat�, kujdes dhe etik� n� sjellje si t� folurit, t� ecurit, t� ulurit. Nd�rsa e kund�rta e saj jan� sjelljet e r�nda, t� ashpra, t� vrazhda. N� bot�n e sotme, kur marr�dh�niet mes njer�zve kan� marr� form� t� vrazhd� e t� ashp�r, kur shpirti �sht� d�nuar me vetmin� dhe materia sundon n� gjith�ka, q� prej fjalorit ton� e gjer n� modelet e sjelljeve tona, kur vendimet merren t� mb�shtetura mbi paragjykime, me logjik� bardhezi e krejt pa nuanca, �sht� e leht� t� kuptohet se sa e r�nd�sishme �sht� t� flas�sh p�r mir�sjelljen dhe fisnik�rin�. Sa kaotike �sht� nj� jet� shoq�rore si kjo, ku koncepti i vler�s shihet paralel me rrob�n dhe mark�n q� kemi n� zot�rim, ku p�rdorimi i fjal�ve shkon n� kuadrin e logjik�s s� grindjes dhe ato mbruhen me zhargon, ku kuptimi i marr�dh�nieve njer�zore, i forc�s, i pushtetit, i statusit dhe i p�rfitimit �sht� kaq i cek�t. Etika dhe mir�sjellja jan� dy shkall� themelore q� p�rb�jn� nj� bar �udib�r�s p�r t� zhvilluar marr�dh�niet mes njer�zve, p�r t’i b�r� njer�zit q� t� afrohen e ta duan nj�ri-tjetrin dhe p�r t� krijuar nj� shoq�ri me dashuri e baraspesh�, mungesa e s� cil�s ndihet kaq shum�. Profeti yn� (paqja qoft� mbi t�), me mir�sjelljen e tij, �sht� nj� shembull p�r njer�zimin. Mir�sjellja e tij e pashoqe rr�fehet k�shtu: Kur dikush e pyeste p�r di�ka, Ai e d�gjonte me v�mendje t� thell� dhe gjersa i interesuari t� largohej, Ai nuk largohej dhe nuk e linte vet�m. Kur dikush i shtr�ngonte dor�n p�r ta p�rsh�ndetur ose kur i zgjaste dor�n, Ai ia mbante dor�n plot respekt, pa e l�shuar, derisa tjetri ta t�rhiqte vet�. Nuk i shtrinte k�mb�t mes shok�ve t� vet. Kur takonte dik�, e p�rsh�ndeste Ai vet� i pari. Ata q� i vinin p�r vizit� i mir�priste, u shtronte rrob�n e vet q� t� uleshin. Nganj�her� u jepte mysafir�ve jast�kun ku ulej vet� dhe u b�nte shenj� q� t� uleshin, nd�rsa vet� ulej n� vend t� zbrazur, pa jast�k. Sahab�ve t� vet u vinte epitete t� bukura, i th�rriste me emra q� atyre u b�nin nder dhe u p�lqenin. Kurrkujt nuk ia priste fjal�n dhe nuk ia linte t� folurit n� mes. Kurr� nuk ka goditur kurrk�nd, as ndonj� sh�rb�tor, as ndonj� prej njer�zve t� sht�pis�. Sipas shprehjes s� Enesit (r.a.), ai s’ka prekur k�nd as me maj�n e gishtit. Kur zem�rohej, kurr� nuk ka ndodhur q� t� godiste me grusht ndonj� send t� fort�. Nj� mir�sjellje e till� u ndoq nga mysliman�t, me n� krye ithtar�t e tasavvufit, p�r shekuj me radh�. Le t� sjellim disa shembuj nga mevlevinjt�. Abdulbaki G�lp�narll�, q� e ka mb�rritur hallk�n e fundit t� zinxhirit t� t� m�dhenjve t� tasavvufit, shpjegon k�shtu p�r gjendjen n� dit�t e f�mij�ris� s� tij: Etika dhe mir�sjellja shihet n� gjith�ka, si n� t� ushqyerit, n� t� pirit, n� t� ulurit, n� t� ngriturit, n� t� ecurit, n� shtrat, n� biseda, n� ritual… M� kujtohet f�mij�ria; pak m� shpejt t� ecja, pak ta p�rplasja k�mb�n n� tok�, pak t� zem�rohesha, jo n� m�nyr� nd�shkuese, por bind�se, duke m� shpjeguar, m� thoshin: “�far� b�n, Baki? �’�sht� ajo ecje ashtu? Gjith�ka ka shpirt, o bir, a nuk l�ndohet trualli? Shih, truallin e shtrir� q� na lejojn� t� sh�tisim mbi t�. A s’na takon ta respektojm�, t� mos e l�ndojm�?” Kur hanim, nuk mund ta p�rplasja goj�n duke u mblla�itur. Mjaftonte t� m� shihnin n� sy. Sepse gjat� buk�s, prej kurrkujt nuk dilte z�. Kur e vinim got�n n� vend, ishte turp t� nxirrte tingull. Gota dhe veti ku ajo vendosej nuk duheshin l�nduar. Ve� k�saj, t� pinim uj� pa u p�rsh�ndetur me got�n, pra pa e puthur n� an�, ose pasi kishim mir� uj� ta vinim n� vend pa e p�rsh�ndetur, ishte gj� shum� e keqe. M� thoshin se ajo na b�n sh�rbim, ndaj dhe ne duhet t’i shprehim mir�njohje. �do nat�, kur bija t� flija, dhe n� m�ngjes, kur zgjohesha, puthja jast�kun dhe mbulohesha me jorgan, ose duke u mbuluar, p�rsh�ndetesha me t�. Kur duhej zgjuar dikush q� flinte, prekej leht� jast�ku dhe i thuhej me z� t� ul�t: “Zgjohuni, veli.” N� sht�pin� ton� nuk flitej duke b�rtitur, nuk i pritej fjala dikujt q� fliste, edhe kur grumbulloheshin shum� njer�z, nuk bisedohej n� grupe. P�shp�rima n� vesh, t� qeshura me z� shum� t� lart� nuk ndodhnin n� sht�pin� ton�.”Un�” nuk thoshim dot, “i varf�ri” thoshim p�r veten. N�se prej goje shp�tonte fjala “un�”, menj�her� shtohej fjala “uni im mallkuar qoft�!”. K�puc�t e mysafirit q� vinte nuk ktheheshin drejt der�s, por drejt brendis� s� sht�pis�. T’i ktheje nga dera, do t� thoshte “mos eja m�”. Ve� k�saj, ai q� i vishte k�puc�t i kthyer nga brenda sht�pis�, e b�nte k�t� pa u kthyer kurrizin njer�zve t� sht�pis�, si dhe dilte jasht� nga dera s�rish pa kthyer kurrizin. Nuk goditej m� shuplak�, njeriu nuk fyhej n� asnj� m�nyr�, gjith�ka prej njeriut konsiderohej e paprekshme. Edhe flok�t q� binin n� tok� kur shkurtonim flok�t, i mblidhnim dhe i groposnim n� nj� vend ku nuk shkelte k�mba. T� gjitha k�to dhe sjellje t� tjera etike kishin t� p�rbashk�t bindjen se gjith�ka kishte shpirt, se asgj� nuk ishte e ve�uar prej nesh dhe se njeriu ishte nj� krijes� e vyer. Dera nuk mbyllej duke u p�rplasur me zhurm�, por mbyllej ngadal�. Nuk thuhej “mbylle der�n!”, por “mbuloje der�n!” apo “fshihe der�n!”. Allahu mos e mbyllt� der�n e kurrkujt! Nuk thuhej “fike llamb�n!”, por “qet�soje llamb�n!”. Mir�sjellja n� t� folur Ata q� nuk u japin hakun shpirtit, vullnetit, thjesht�sis� dhe etik�s nuk mund t� jen� t� sjellsh�m. N� shumic�n e rasteve, zemrat thyhen prej atyre q� nuk jan� t� ndjesh�m n� p�rdorimin e gjuh�s. Njer�zit q� nuk e din� se �far� etike t� folur duhet p�rdorur sipas tem�s, pozit�s dhe bashk�biseduesit, as q� e v�n� re se si i rr�zojn� nj� nga nj� bredhat e zemr�s. Shkelja e etik�s s� gjuh�s qoft� me goj�, qoft� me shkrim, m� s� shumti buron prej sjelljes sip�rfaq�sore kur themi di�ka q� i shkon n� mendje gjithkujt. Nuk mund t� themi se nj�simi n� nj� t�r�si i s� jashtmes me t� brendshmen, apo sinqeriteti, nuk kan� r�nd�si. Sidoqoft�, nj� sjellje gjuh�sore e pakujdesshme nuk ka lidhje me sinqeritetin. Nj� njeri q� �sht� m�suar t� shpreh� pohime t� llojllojshme, nuk mund t� tregoj� natyr�n e vet si pretekst p�r k�t�. P�r t� folur drejtp�rdrejt e me �ilt�rsi, nuk ka nevoj� q� t� bezdisim bashk�biseduesin. P�rkujdesja n� �do holl�si p�r sjelljen gjuh�sore �sht� plot�sisht nj� ��shtje vullneti. Po, po! Njeriu i pagdhendur e ka zemr�n n� maj� t� gjuh�s, nd�rsa i men�uri e ka gjuh�n n� pik�n m� t� thell� t� zemr�s. Kjo do t� thot� se gjuha nuk duhet t� jet� n� maj� t� gjuh�s, por gjuha duhet t� jet� pas zemr�s. P�r t� mos e th�n� �do t� v�rtet� n� �do vend, gjuha nuk duhet t� jet� as m� e madhe e as m� e lart� se mendja, nd�rsa duhet t� hyj� n�n urdhrat e zemr�s. Edhe p�r t� mos b�r� p�rgojim, kjo �sht� e domosdoshme. Sepse nganj�her�, n�se shprehjet fyese q� mund t� vijn� n� maj� t� gjuh�s nuk g�lltiten, nuk i �sht� dh�n� haku vullnetit. Q� t’i g�lltis�sh k�to shprehje helmuese, k�rkon v�rtet burr�ri. Kan� th�n�: “Gjuha nuk ka kocka.” Sidoqoft�, t’i v�sh frer�t n� duart e zemr�s, �sht� di�ka q� mund t� m�sohet. Por pas k�saj, n�se gjuha kthehet n� mbret, zemra i t�rheq frer�t. N� fund t� fundit, pas nj�far� kohe, gjuha qet�sohet, vullneti i v� duart n� bel dhe, me shprehjen e nj� toreadori, e sheh k�t� panoram� duke tundur kryet. N� biseda, p�r t� mos r�n� n� kurthin e grindjes, duhet treguar kujdes p�r mir�sjelljen. N�se mendimet e bashk�biseduesit jan� t� ndryshme nga tonat, hyrja n� debate t� padobishme nuk ka kurrfar� dobie. Modelet mendore nuk ndryshohen me debate, por me bisedime e p�rllogaritje. Ajo q� �sht� e r�nd�sishme nuk �sht� q� t� triumfosh n� argumente, por q� ta b�sh zemr�n t� k�naqur. Dhe kjo �sht� e lidhur vet�m me kontrollin e men�ur dhe me orientimin e suksessh�m t� nijetit t� past�r e t� dialogut. N�se duam t� hyjm� n� zemr�n e atij q� kemi pran�, nuk duhet ta l�ndojm� egon e tij duke nxjerr� n� plan t� par� ��shtjet p�r t� cilat mendojm� ndryshe, por duhen k�rkuar rrug�t e nisjes nga pikat e p�rbashk�ta. N� vend q� t� themi: “Nuk jam n� nj�mendje me ty”, a nuk �sht� m� mir� t� shprehemi duke th�n�: “Jam dakord me ju p�r k�t� ��shtje, nd�rsa p�r k�t� tjetr�n mendoj k�shtu…”? Mungesa e mir�sjelljes, m� s� shumti, ka dy arsye. E para �sht� mungesa e p�rvoj�s. Njer�zit q� nuk e din� se kujt i drejtohen, si i drejtohen e �far� i thon�, n� m� t� shumt�n e rasteve nuk jan� t� sjellsh�m. Kap�rcimi i k�saj gjendjeje �sht� i thjesht�. Me nj� edukim t� sh�ndosh� dhe n�p�rmjet mjeteve t� informimit publik, �sht� e mundur q� t� zhvillohet te njer�zit vet�dija e komunikimit dhe e mir�sjelljes. N� marr�dh�niet shoq�rore, n�se t�rhiqet v�mendja te sjelljet dhe deklarimet e personaliteteve shembullore, kjo mund t� p�rb�j� nj� ndihm� t� mir� p�r t� fituar nj� ndjeshm�ri t� till�. Arsyeja e dyt� �sht� kryelart�sia. E panatyrshmja e nj� njeriu q� n� �do bashk�bisedim e sheh veten n� pozit�n e “urdh�ruesit” dhe bashk�biseduesin n� pozit�n e”ofruesit”, bie n� sy menj�her�. Kur nj� njeri i till� nuk ia del dot t� nd�rtoj� nj� hierarki t� till�, taktika e modestis� duket e vrazhd�, sepse modestia nuk �sht� di�ka p�r t� cil�n mund t� merret vendim q� t� ushtrohet, por njeriu thjesht duhet ta ket� at� brenda vetes. N�se p�rpiqemi t� dukemi modest� kur nuk jemi t� till�, e shtirura del n� pah menj�her�. Nd�rsa nj� njeri q� vuan prej shqet�simit p�r t� p�r�muar t� tjer�t nuk mund t� jet� as i thjesht�, as i sjellsh�m. Nuk �sht� aspak e leht� q� t� �lirohesh prej k�saj s�mundjeje, sepse ushqimi i kryelart�sis� �sht� dob�sia e zemr�s.